Το Πρόβλημα της Χριστιανικής Προφητείας (συνέχεια)

Ρίχνοντας μια ματιά στην Ιστορία της Εκκλησίας, βλέπουμε καθαρά ότι η πλειονότητα των μυστικών-προφητικών μορφών ήταν γυναίκες• να μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση σχετικά με την συζήτηση περί της ιερωσύνης των γυναικών. Τι πιστεύετε;

RATZINGER: Μια αρχαία πατρολογική παράδοση ονομάζει την Παναγία προφήτη και όχι ιέρεια• σε αυτήν την παράδοση ο τίτλος προφήτης είναι ο ανώτατος τίτλος της Παναγίας. Στην μορφή της Παναγίας διευκρινίζεται με ακρίβεια τι είναι στην πραγματικότητα η προφητεία• είναι η εσωτερική ικανότητα του να ακούμε, να αντιλαμβανόμαστε, να νιώθουμε την παρηγοριά του Αγίου Πνεύματος, με το να Το αποδεχόμαστε εντός ημών, με Το να το καθιστούμε παραγωγικό και να Το φέρνουμε στον κόσμο. Ίσως είναι λυπηρό υπό μία έννοια, χωρίς να θελήσουμε να είμαστε κατηγορηματικοί, αλλά μόνο το πρότυπο της Παναγίας αντιπροσωπεύει την προφητική διάσταση μέσα στην Εκκλησία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας πάντοτε έβλεπαν σε Εκείνην το αρχέτυπο του χριστιανού προφήτη και εξ Εκείνης η προφητική διαδοχή εισάγεται στην ιστορία της Εκκλησίας. Οι εν σαρκί αδελφές μεγάλων αγίων εντάσσονται σε αυτήν την διαδοχική γραμμή• ο άγιος Αμβρόσιος χρωστά πολλά στην αγία αδελφή του για το πνευματικό μονοπάτι που ακολούθησε ο ίδιος. Το ίδιο ισχύει και για τους Μ. Βασίλειο, Γρηγόριο Νύσσης και Άγιο Βενέδικτο. Αργότερα, κατά τον Μεσαίωνα, συναντούμε κάποιες σπουδαίες γυναικείες μορφές-ας αναφέρουμε την Φραγκίσκη Ρομάνα. Τον 16ο αιώνα, η Θηρεσία της Άβιλα υπήρξε καθοριστική για τον Ιωάννη του Σταυρού και, γενικότερα, για την ανάπτυξη της πίστης και της αφιέρωσης. Η γυναικεία προφητική γραμμή υπήρξε μείζονος σημασίας για την ιστορία της Εκκλησίας: η Αικατερίνη της Σιένας και η Μπριγκίτα της Σουηδίας είναι ένα παράδειγμα• και οι δυο τους απευθύνονταν σε μια Εκκλησία με αποστολική αδελφότητα όπου τα μυστήρια τελούνταν. Τα ουσιαστικά, δηλαδή, στοιχεία υπήρχαν αλλά κυριαρχούσε μια κατάπτωση λόγω εσωτερικών διαμαχών. Εκείνες αφύπνισαν την Εκκλησία και βοήθησαν να επανεκτιμηθεί η ευαγγελική ενότητα, η ταπείνωση, το κουράγιο και ο ευαγγελισμός.

Είπατε ότι η καθοριστική φύση- όχι η καταληκτική- της εν Χριστώ αποκαλύψεως –δεν είναι καθοριστική υπό την έννοια των προθέσεων. Αυτή η δήλωση έχει μεγάλο ενδιαφέρον όσον αφορά την χριστιανική προφητεία. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί σε ποιο βαθμό έχουν οι προφήτες κάτι το ριζικά καινούριο να πουν μέσα στην εκκλησιαστική ιστορία και σε σχέση με την ίδια την θεολογία. Φαίνεται πως τα τελευταία σπουδαιότερα δόγματα, στην πλειονότητά τους, αποδεδειγμένα σχετίζονται άμεσα με τις αποκαλύψεις σπουδαίων αγίων-προφητών, όπως π.χ. η Αγία Αικατερίνη Λαμπουρέ και το δόγμα της Αμώμου Συλλήψεως. Αυτό το θέμα δεν έχει ερευνηθεί αρκετά στα βιβλία θεολογίας...

RATZINGER: Πράγματι, το θέμα χρήζει περαιτέρω βαθύτερης ανάλυσης. Νομίζω ότι ο Von Balthasar τόνισε πώς πίσω από κάθε μεγάλο θεολόγο, προϋπήρξε πάντοτε ένας προφήτης. Ο Ιερός Αυγουστίνος δεν υφίσταται ανεξάρτητα από το μοναστικό υπόβαθρο, ιδίως από τον Αββά Αντώνιο. Το ίδιο ισχύει και για τον Αθανάσιο. Ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης δεν θα υπήρχε ούτε στην φαντασία μας δίχως τον Άγιο Δομήνικο και το ιδιαίτερο χάρισμα του ευαγγελισμού που είχε ο τελευταίος. Διαβάζοντας τα γραπτά του, διαπιστώνουμε πόσο σημαντικό ήταν αυτό το θέμα για εκείνον, το οποίο διαδραμάτισε μείζονα ρόλο στην διαμάχη του με τους κοσμικούς κληρικούς και με το Πανεπιστήμιο των Παρισίων, όπου τον κάλεσαν να αναλογιστεί τα κίνητρα του τρόπου ζωής του. Είπε ότι ο αληθινός κανόνας του Τάγματός του βρισκόταν στην Αγία Γραφή και ότι συνίστατο στο τέταρτο κεφάλαιο των Πράξεων των Αποστόλων («ολόκληρη η ομάδα ήταν ενωμένη ψυχή και πνεύματι»13) και στο δέκατο κεφάλαιο του Κατά Ματθαίον («κηρύξτε το Ευαγγέλιο χωρίς να απαιτείτε τίποτα για εσάς τους ίδιους»14). Για τον Ακυινάτη αυτός είναι ο κανόνας των κανόνων• οποιαδήποτε μοναστική αδελφότητα δεν είναι παρά η πραγματοποίηση αυτού του αρχικού προτύπου• το πρότυπο αυτό είναι, βέβαια, αποστολικής φύσεως• είναι, όμως, η προφητική φιγούρα του Αγίου Δομήνικου που τον έκανε να το ανακαλύψει με αυτόν τον νέο τρόπο. Με βάση το αρχικό πρότυπο, ο Ακυινάτης αναπτύσσει την θεολογία του ως ευαγγελισμό• δηλαδή, γύρω, μαζί και με σκοπό το Ευαγγέλιο• η ρίζα του βρίσκεται στην ενότητα «καρδιάς και ψυχής» της κοινότητας των πιστών. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον Μποναβεντούρα και τον Φραγκίσκο της Ασίζης• το ίδιο ισχύει και για τον Ουρς φον Μπαλτάσαρ, που θα ήταν ανύπαρκτος χωρίς την Αδριανή φον Σπέυρ. Μπορεί, πιστεύω, να αποδειχτεί πως, για κάθε μεγάλου θεολόγο, η οποιαδήποτε θεολογική του συμβολή υπήρξε δυνατή μόνο σε συνδυασμό με κάποιο προφητικό στοιχείο που προετοίμασε τον δρόμο. Αν πορευόμαστε μονάχα με την λογική, τίποτα το νέο δεν θα συμβεί. Είναι δυνατόν να σχηματιστούν σπουδαία θεολογικά συστήματα, να αναδυθούν έξυπνα ερωτήματα ωστόσο, η αληθινή και ορθή οδός από την οποία εκπορεύεται η υψηλή θεολογία δεν τροφοδοτείται από την ορθολογιστική αλλά από την χαρισματική και προφητική της πηγή. Υπό αυτήν, λοιπόν, την έννοια, η θεολογία και η προφητεία συμβαδίζουν αδιαχώριστα. Η θεολογία, ως επιστήμη με την στενή έννοια του όρου, δεν είναι προφητικής φύσεως αλλά μόνο δια της φωτίσεως και την ωθήσεως της προφητείας μπορεί να αναχθεί σε ζωντανή θεολογία.

Το Πιστεύω λέει «Το Άγιο Πνεύμα…το λαλήσαν δια των προφητών»-Εκείνο που μίλησε, δηλαδή. Αυτοί οι προφήτες είναι οι της Παλαιάς Διαθήκης ή και εκείνοι της Καινής;

RATZINGER: Για να απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση, θα πρέπει να μελετήσουμε την ιστορία του Πιστεύω της Συνόδου Νικαίας- Κωνσταντινούπολης εις βάθος. Αναμφίβολα, εδώ γίνεται αναφορά μονάχα στους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης (εξ ου και ο αόριστος χρόνος στο λαλήσαν)• επομένως, αποκαλύπτεται και η Αγιοπνευματική διάσταση της Αποκαλύψεως. Το Άγιο Πνεύμα είναι Πρόδρομος του Χριστού και προετοιμάζει την οδό για Εκείνον ώστε να οδηγηθούν όλοι οι άνθρωποι στην αλήθεια. Σε πολλές ομολογίες της πίστεώς μας εμπεριέχεται αυτή η διάσταση. Σύμφωνα με την παράδοση της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, οι προφήτες θεωρούνται ως ένα είδος οικονομίας, όσον αφορά το Άγιο Πνεύμα, το Οποίο μιλάει ήδη προ Χριστού, όπως και μιλάει σε πρώτο πρόσωπο μέσω των προφητών. Πιστεύω ότι η μεγαλύτερη έμφαση δίδεται στο γεγονός ότι είναι το Άγιο Πνεύμα που ανοίγει τας θύρας στον Χριστό, ώστε να συλληφθεί Εκείνος εκ Πνεύματος Αγίου. Αυτό που συνέβη στην Παναγία με την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος (εκ Πνεύματος Αγίου) είναι ένα γεγονός που προετοιμαζόταν με προσοχή επί πολύ χρόνο. Η Παναγία ανακεφαλαιώνει στον Εαυτό Της ολόκληρη την προφητεία ως πλήρη οικονομία του Αγίου Πνεύματος. Η εκ Πνεύματος Αγίου προέλευση της όλης προφητείας συγκεκριμενοποιείται σε Εκείνην με την Σύλληψη του Χριστού. Κατ’ εμέ, αυτό δεν αποκλείει την πρόσφατη άποψη πως ο Χριστός συλλαμβάνεται εκ Πνεύματος Αγίου εις το διηνεκές και εκ νέου. Και ο Ευαγγελιστής Λουκάς έθεσε την ιστορία των παιδικών χρόνων του Ιησού σε παραλληλία με το δεύτερο κεφάλαιο των Πράξεων των Αποστόλων, όταν μας μιλάει για την γέννηση της Εκκλησίας. Μέσα στον κύκλο των δώδεκα αποστόλων γύρω από την Παναγία, επέρχεται ξανά η Σύλληψις εκ Πνεύματος Αγίου και τίκτεται η Εκκλησία. Για αυτόν τον λόγο, μπορούμε να πούμε ότι, μολονότι το Πιστεύω αναφέρεται στους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, δεν σημαίνει ότι η οικονομία του Αγίου Πνεύματος ολοκληρώθηκε.

Ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής συχνά θεωρείται ως ο χρονικά τελευταίος από τους προφήτες. Πώς το ερμηνεύετε εσείς αυτό;

RATZINGER: Νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτό. Ένας από αυτούς είναι τα λόγια του Ίδιου του Ιησού: «Στον Ιωάννη κατέληξαν όλες οι προφητείες των προφητών και του Νόμου (15)• έπειτα έρχεται η Βασιλεία των Ουρανών.» Εδώ ο Ιησούς ορίζει τον Ιωάννη ως καταληκτικό σημείο και ότι έπειτα από αυτόν, θα έρθει κάποιος φαινομενικά μικρότερος, ο Οποίος, στην πραγματικότητα, θα είναι ο μέγιστος στην Βασιλεία των Ουρανών, δηλαδή ο Ίδιος ο Ιησούς(16). Με αυτά τα λόγια, ο Βαπτιστής κρατείται ακόμη στο πλαίσιο της Παλαιάς Διαθήκης αλλά έτσι όμως αντιπροσωπεύει το κλειδί της εισόδου στην Καινή Διαθήκη. Υπό αυτήν την έννοια, ο Βαπτιστής είναι ο ύστατος των παλαιοδιαθηκικών προφητών. Αυτό πιστεύει και ο ίδιος ο Βαπτιστής που είναι ο τελευταίος πριν από τον Χριστό, αυτός που φέρει την φλόγα του όλου προφητικού κινήματος και την παραδίδει στον Χριστό. Εκπληρώνει ό,τι έκαναν όλοι οι προφήτες πριν από αυτόν ώστε να γεννηθεί η ελπίδα εν Χριστώ. Με αυτόν τον τρόπο ο Ιωάννης κλείνει το έργο των προφητών, με την παλαιοδιαθηκική ερμηνεία του όρου. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ο ίδιος δεν περιγράφει τον εαυτό του ως μελλοντολόγο, αλλά απλώς ως κάποιον που καλεί τον κόσμο στην μετάνοια και που ανανεώνει και καθιστά επίκαιρη την Μεσσιανική υπόσχεση της Παλαιάς Διαθήκης. Για τον Μεσσία λέει: «Ανάμεσά σας βρίσκεται κάποιος άγνωστος σε εσάς (17)» Ακόμη κι αν αυτή η διακήρυξη εμπεριέχει μια πρόρρηση, ο Ιωάννης παραμένει πιστός στο προφητικό πρότυπο του να ανακοινώσει πώς έχει έρθει ο καιρός της μετανοίας- και όχι να προβλέψει το μέλλον. Το κάλεσμα του Ιωάννη είναι μια πρόσκληση στο Ισραήλ να συνέλθει και να μεταστραφεί ώστε να αναγνωρίσει, την ώρα της σωτηρίας, Εκείνον που πάντοτε περίμενε το Ισραήλ και που τώρα είναι εδώ. Ο Ιωάννης, λοιπόν, είναι η προσωποποιήση του τελευταίου των προφητών του παρελθόντος και η οικονομία της ελπίδας της Παλαιάς Διαθήκης. Ό,τι έρθει έπειτα από αυτόν, θα είναι κάποιο άλλο είδος προφητείας. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Βαπτιστής μπορεί να αποκαλείται ο τελευταίος των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτό δεν σημαίνει ότι, μετά από αυτόν, η προφητεία κλείνει. Γιατί αυτό θα ερχόταν σε αντίθεση με την διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου (Α’ Θεσ/κείς): «Μην καταπνίγετε το Πνεύμα ή μην περιφρονείτε το δώρο της προφητείας (18)».

Υπό μία έννοια, υπάρχει διαφορά μεταξύ της προφητείας στην Καινή και στην Παλαιά Διαθήκη λόγω της εισόδου του Ιησού Χριστού στην ανθρώπινη ιστορία. Αν, όμως, θεωρήσουμε την ίδια την ουσία της προφητείας, που είναι ο εμπλουτισμός της Εκκλησίας με τον Λόγο που ελέχθη από τον Θεό, δεν φαίνεται να υπάρχει καμία διαφορά...

RATZINGER: Ναι, υπάρχει διαφορά αλλά με μια βασική ομοιότητα. Η διαφορά συνίσταται σε σχέση με τον Χριστό• ως τον Ερχόμενον, ως τον Ελθόντα ή ως τον πάλιν Ερχόμενον στο μέλλον. Αυτός είναι και ο λόγος που η χρονική στιγμή στην οποία βρίσκεται η Εκκλησία είναι σχεδόν όμοια με εκείνη της Παλαιάς Διαθήκης, και η συγκεκριμένη της θέση αξίζει να μελετηθεί περαιτέρω.

Βλέπουμε συχνά στην θεολογία την τάση να υπερτονίζουμε τις διαφορές μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Αυτός ο τρόπος θεώρησης των διαφορών συχνά φαίνεται τεχνητός και βασισμένος σε αφηρημένες αρχές παρά σε πραγματικά στοιχεία...

RATZINGER: Το να υπερτονίζουμε τις διαφορές χωρίς να θέλουμε να δούμε την στενή ενότητα της ιστορίας του Θεού και των ανθρώπων είναι ένα λάθος που απέφυγαν να διαπράξουν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Εκείνοι πρότειναν ένα τριπλό σχήμα «σκιά, εικόνα, αλήθεια», σύμφωνα με το οποίο η Καινή Διαθήκη αποτελεί την εικόνα. Έτσι, Παλαιά και Καινή Διαθήκη δεν βρίσκονται σε σχέση αντιθετική μεταξύ τους (όπως η σκιά με την πραγματικότητα), αλλά, μέσα στο τριπλό σχήμα «σκιά, εικόνα, και αλήθεια» η αναμονή της οριστικής πλήρωσης τηρείται ζωντανή• στον καιρό της Καινής Διαθήκης ο εκκλησιαστικός χρόνος φαίνεται σαν ένα υστερόχρονο σχέδιο, πιο εξυψωμένο μεν αλλά πάντα στο πλαίσιο της υποσχέσεως. Αυτό είναι, νομίζω, ένα σημείο στο οποίο δεν έχει δοθεί η πρέπουσα προσοχή. Οι Πατέρες τόνισαν ιδιαίτερα την διαμεσολαβητική ταυτότητα της Καινής Διαθήκης, όπου δεν έχουν ακόμη εκπληρωθεί όλες οι υποσχέσεις. Ο Χριστός ήλθε εν σαρκί, αλλά ακόμη η Εκκλησία Τον προσμένει εν πλήρη δόξη.

Ίσως αυτό να είναι ένας ακόμη λόγος που η πνευματικότητα των περισσότερων προφητών φέρει μια εσχατολογική ταυτότητα...

RATZINGER: Νομίζω- χωρίς καμία διάθεση μονομανούς προσκόλλησης στην εσχατολογία- ότι κάτι τέτοιο υπάγεται στην προφητεία. Οι προφήτες είναι εκείνοι που φέρουν την διάσταση της ελπίδας μέσα στον χριστιανισμό. Είναι φορείς προσέγγισης εκείνου που πρέπει να επέλθει και, ως εκ τούτου, με το να μας φέρουν πέρα από τον χρόνο, μας επιτρέπουν να φτάσουμε το οριστικό. Αυτός ο εσχατολογικός χαρακτήρας, αυτή η ορμή να υπερκεράσουμε τον χρόνο, είναι βέβαιο στοιχείο της προφητικής πνευματικότητας.

Αν εξετάσουμε την προφητική εσχατολογία σε σχέση με την ελπίδα, η εικόνα αλλάζει τελείως. Δεν είναι πια μήνυμα που εμπνέει φόβο αλλά μήνυμα που ανοίγει έναν ορίζοντα στον οποίο όλο το δημιούργημα που υποσχέθηκε ο Χριστός εκπληρώνεται...

RATZINGER: Ότι η χριστιανική πίστη δεν εμπνέει φόβο αλλά τον υπερνικά είναι βασικό γεγονός. Αυτή η αρχή πρέπει να αποτελεί τη βάση της μαρτυρίας μας και της πνευματικότητάς μας. Όμως, ας γυρίσουμε μια στιγμή σε αυτό που είπαμε νωρίτερα. Είναι υψίστης σημασίας να προσδιορίσουμε κατά ποία έννοια ο Χριστιανισμός είναι η εκπλήρωση της υπόσχεσης και κατά ποία έννοια δεν είναι. Πιστεύω ότι υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην σημερινή κρίση πίστης και την ανεπαρκή διασαφήνιση αυτού του ζητήματος. Υπάρχουν τρεις κίνδυνοι που ελλοχεύουν εδώ. Ο πρώτος είναι ότι οι υποσχέσεις της Παλαιάς Διαθήκης και η προσδοκία της σωτηρίας των ανθρώπων εξετάζονται μόνο εκ των ενόντων, με την έννοια των νέων και καλύτερων δομών, της τέλειας αποτελεσματικότητας. Αν τον αντιληφθούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Χριστιανισμός καταλήγει να είναι μόνο μια ήττα. Από αυτή τη βασική προοπτική, ξεκίνησε μια προσπάθεια να αντικατασταθεί ο Χριστιανισμός με ιδεολογίες πίστης στην πρόοδο και μετά με ιδεολογίες ελπίδας που είναι απλώς παραλλαγές του Μαρξισμού. Ο δεύτερος κίνδυνος είναι να δούμε τον Χριστιανισμό ως κάτι που συνδέεται αποκλειστικά με την μετά θάνατον ζωή, κάτι καθαρά πνευματικό και ατομικιστικό, αναιρώντας έτσι την ολότητα της ανθρώπινης πραγματικότητας. Ο τρίτος κίνδυνος, ιδιαίτερα απειλητικός σε εποχές κρίσης και ιστορικά σημεία καμπής, είναι να καταφύγουμε σε μια μονομανή προσκόλληση στην εσχατολογία. Για να αντιταχθούμε σε όλο αυτό, είναι ολοένα και πιο επείγον να παρουσιαστεί με τρόπο κατανοητό και εφαρμόσιμο η αυθεντική δομή υπόσχεσης και εκπλήρωσης που ενυπάρχει στην χριστιανική πίστη.

Συχνά παρατηρεί κανείς μεγάλη ένταση ανάμεσα στον καθαρά νηπτικό και αποφατικό μυστικισμό και τον προφητικό μυστικισμό, των λέξεων. Ο Karl Rahner19 επισήμανε αυτήν την ένταση ανάμεσα στους δύο τύπους μυστικισμού. Μερικοί ισχυρίζονται ότι ο νηπτικός και αποφατικός μυστικισμός είναι ο πιο εξυψωτικός από τους δύο, καθαρότερος και πιο πνευματικός. Μερικά αποσπάσματα στον Άγιο Ιωάννη του Σταυρού εξηγούνται υπό αυτό το πρίσμα. Άλλοι θεωρούν ότι ο αποφατικός μυστικισμός, σε τελική ανάλυση, είναι ξένος προς τον Χριστιανισμό επειδή η χριστιανική πίστη είναι κατ’ ουσίαν θρησκεία του Λόγου. 20

RATZINGER: Ναι, θα έλεγα ότι ο αυθεντικά χριστιανικός μυστικισμός έχει επίσης μια αποστολική διάσταση. Δεν επιδιώκει απλώς να ανυψώσει το άτομο, αλλά του αναθέτει ένα καθήκον όταν το θέτει σε επαφή εν Πνεύματι με τον Λόγο, με τον Χριστό. Αυτό το σημείο τονίζεται ιδιαίτερα από τον Θωμά τον Ακινάτη. Πριν από τον Θωμά λεγόταν: πρώτα μοναχός και μετά μυστικός, ή πρώτα ιερέας και μετά θεολόγος. Ο Θωμάς δεν το δέχεται αυτό επειδή η μυστικιστική εντολή εκπληρώνεται μέσα στην αποστολή. Και η αποστολή δεν είναι το χαμηλότερο σκαλί της ζωής, όπως, αντιθέτως, θεωρούσε ο Αριστοτέλης. Πίστευε ότι η στοχαστική ενατένιση είναι το υψηλότερο σκαλί της ζωής, το οποίο, επομένως, δεν γνωρίζει καμία περαιτέρω αποστολή. Αυτή δεν είναι χριστιανική ιδέα, λέει ο Θωμάς, επειδή η τελειότερη μορφή ζωής είναι το μικτό είδος, δηλαδή, μυστικισμός και αποστολή στην υπηρεσία του Ευαγγελίου. Η Θηρεσία της Άβιλα ανέπτυξε αυτήν την ιδέα ξεκάθαρα. Θέτει τον μυστικισμό σε σχέση με την Χριστολογία, αποδίδοντάς του έτσι μια αποστολική διάρθρωση. Με αυτό δεν προσπαθώ να αποκλείσω ότι ο Κύριος μπορεί να εμπνεύσει Χριστιανούς μυστικούς που δεν έχουν κανένα είδος αποστολής μέσα στην Εκκλησία. Όμως, θα προσδιόριζα ότι η Χριστολογία, ως βάση και μέτρο κάθε χριστιανικού μυστικισμού (ο Χριστός και το Άγιο Πνεύμα δεν χωρίζονται), υποδηλώνει μια ακόμα διάρθρωση. Το «πρόσωπο με πρόσωπο» του Ιησού Χριστού με τον Πατέρα περιλαμβάνει το ότι «είναι για χάρη των άλλων», εμπεριέχει το ότι «είναι για όλους». Αν ο μυστικισμός είναι ουσιαστικά η αρχή της επικοινωνίας με τον Χριστό, αυτό το «είναι για» έχει μία εννοιολογική απόχρωση εκ των έσω.

Πολλοί από τους χριστιανικούς προφήτες, όπως η Αικατερίνη της Σιένα, η Μπριγκίτα της Σουηδίας και η Φαουστίνα Κοβάλσκα, αποδίδουν τις προφητικές τους συνομιλίες σε αποκαλύψεις του Ιησού Χριστού. Αυτές οι αποκαλύψεις συχνά ορίζονται από την θεολογία ως «ιδιωτικές αποκαλύψεις». Ωστόσο, αυτή η ορολογία φαίνεται αρκετά περιοριστική διότι η προφητεία είναι πάντοτε για ολόκληρη την Εκκλησία αλλά ποτέ δεν είναι καθαρά ιδιωτική υπόθεση...

RATZINGER: Στη θεολογία, η έννοια του ιδιωτικού δεν σημαίνει ότι αφορά μόνο το συγκεκριμένο άτομο και κανέναν άλλο. Είναι περισσότερο μια έκφραση του βαθμού σπουδαιότητας, όπως στην περίπτωση, για παράδειγμα, της «ιδιωτικής θείας λειτουργίας». Αυτό σημαίνει ότι οι «αποκαλύψεις» των Χριστιανών μυστικών και προφητών δεν μπορούν ποτέ να αποβλέπουν στο ίδιο επίπεδο με τη βιβλική Αποκάλυψη – μπορούν μόνο να οδηγήσουν σε αυτή και πρέπει να σταθμιστούν βάσει αυτής. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι μορφές αποκάλυψης δεν είναι σημαντικές για την Εκκλησία συνολικά. Η Λούρδη και η Φάτιμα είναι η απόδειξη ότι είναι σημαντικές. Σε τελική ανάλυση, δεν είναι παρά μια επίκληση της βιβλικής Αποκάλυψης και, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, είναι πολύ σημαντικές.

Η ιστορία της Εκκλησίας αποδεικνύει ότι τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει χωρίς τραύμα, της μίας ή της άλλης πλευράς. Πώς θα εξηγούσατε αυτό το δίλημμα;

RATZINGER: Πάντοτε ήταν έτσι. Ο προφητικός αντίκτυπος δεν μπορεί να επέλθει χωρίς αμοιβαίο πόνο. Ο προφήτης καλείται με συγκεκριμένο τρόπο στην μίμηση του πόνου: το να είναι έτοιμος να υποφέρει και να μοιραστεί τον σταυρό του Χριστού είναι το πραγματικό του κριτήριο. Δεν προσπαθεί να επιβάλει την παρουσία του στους άλλους. Το μήνυμά του επαληθεύεται και καρποφορεί στο σταυρό.

Είναι απογοητευτικό να βλέπουμε πως οι περισσότεροι των προφητικών μορφών της Εκκλησίας απορρίφθηκαν όσο ζούσαν. Ο σκεπτικισμός ή η απόρριψη φαίνεται πως είναι αναπόφευκτα. Έτσι συμβαίνει για την πλειονότητα των προφητών-ανδρών και γυναικών...

RATZINGER: Αυτό είναι αλήθεια. Ο Ιγνάτιος Λογιόλα φυλακίστηκε και το ίδιο συνέβη και στον Ιωάννη του Σταυρού. Η Μπριγκίτα της Σουηδίας παραλίγο να καταδικαστεί από το Συμβούλιο της Βασιλείας. Από παράδοση η Επιτροπή υπέρ του Δόγματος της Πίστεως είναι ιδιαίτερα προσεκτική σε περιπτώσεις μυστικών. Αυτή η στάση δικαιολογείται και με το παραπάνω δεδομένου του ότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ψευδο-μυστικισμού όπως και αρκετές παθολογικές περιπτώσεις. Απαιτείται, λοιπόν, μια αυστηρά κριτική στάση για να απομακρυνθεί οποιοσδήποτε κίνδυνος πλάνης των αισθήσεων και της φαντασίας και θρησκοληψίας. Ο μυστικισμός εκδηλώνεται στον πόνο, στην υπακοή και στην εσωτερική αντοχή• η γνήσια μυστική φωνή θα παραμείνει, όσο περνάει ο καιρός. Όσον αφορά την Εκκλησία θα πρέπει να προσέξει να μην «σκοτώνει τους προφήτες» (21) δηλαδή, να μην τους κατατρέχει και τους επιτιμάει άδικα.

Η τελευταία αυτή ερώτηση μπορεί να προκαλέσει λίγη αμηχανία. Αφορά μία σύγχρονη προφητική μορφή – την ελληνορθόδοξη Βασούλα Ρύντεν. Πολλοί πιστοί, και πολλοί θεολόγοι, ιερείς και επίσκοποι της Καθολικής Εκκλησίας την θεωρούν αγγελιοφόρο του Χριστού. Τα μηνύματά της, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε 34 γλώσσες από το 1991, είναι γνωστά σε όλον τον κόσμο. Όμως η Σύνοδος υπέρ της Πίστεως έχει αρνητική στάση απέναντι στο ζήτημα. Η Ειδοποίηση του 1995 για τα δυσνόητα σημεία καθώς και για τις θετικές πλευρές των γραπτών της ερμηνεύθηκε από κάποιους σχολιαστές σαν καταδίκη. Αυτό ισχύει;

RATZINGER: Θίξατε ένα πολύ προβληματικό ζήτημα. Όχι, η Ειδοποίηση είναι προειδοποίηση, όχι καταδίκη. Από καθαρά διαδικαστική άποψη, κανένας δεν μπορεί να καταδικαστεί χωρίς δίκη και χωρίς να του δοθεί η ευκαιρία να εκθέσει τις απόψεις του πρώτα. Αυτό που λέμε είναι ότι υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι ασαφή. Υπάρχουν κάποια αμφισβητήσιμα εσχατολογικά στοιχεία και εκκλησιολογικές πλευρές που είναι ασαφείς. Τα γραπτά της περιέχουν πολλά καλά πράγματα αλλά η ήρα και το στάρι είναι ανακατεμένα. Γι’ αυτό καλέσαμε τους Καθολικούς πιστούς να το βλέπουν όλο αυτό με σύνεση και να το σταθμίζουν με το κριτήριο της σταθερής πίστης της Εκκλησίας.

Συνεχίζεται η διαδικασία της διαλεύκανσης του θέματος;

RATZINGER: Ναι, και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διαλεύκανσης οι πιστοί πρέπει να επιδεικνύουν σύνεση, διατηρώντας στάση διάκρισης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχει μια εξελικτική πορεία στα γραπτά η οποία δεν φαίνεται να έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι το να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αποτελούμε λόγο και εικόνα της εσωτερικής επαφής με τον Θεό, ακόμα και στην περίπτωση του αυθεντικού μυστικισμού, πάντα εξαρτάται από τις δυνατότητες της ανθρώπινης ψυχής και τους περιορισμούς της. Απεριόριστη εμπιστοσύνη πρέπει να δείχνουμε μόνο στον αληθινό Λόγο της Αποκάλυψης που βρίσκουμε στην πίστη που μεταδίδει η Εκκλησία.

Προηγούμενη σελίδα

Σημειώσεις

1. Ο Niels Christian Hvidt ασχολείται με την έννοια της χριστιανικής προφητείας από το 1994. «Προφητεία και Αποκάλυψη» είναι ο τίτλος της θεολογικής του διατριβής, η οποία δεν έχει εκδοθεί ακόμα αλλά κατατέθηκε στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης τον Ιανουάριο του 1997 και απέσπασε το Χρυσό Μετάλλιο του Πανεπιστημίου. Μία περίληψη της διατριβής δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Studia Theologica: Journal of Scandinavian Theology 52 (1998), σελίδες 147-161. Είχε τίτλο «Προφητεία και Αποκάλυψη». Ο Hvidt θα ήθελε να εκφράσει τις ευχαριστίες του στην Δρ. Yvonne Maria Werner του Ινστιτούτου Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Lund για τη βοήθειά της στην προετοιμασία αυτής της συνέντευξης.
2. «Όμως καμία ορθόδοξη θεολογία δεν ασχολήθηκε ποτέ με κανέναν από αυτούς¹: δηλαδή, αν παραμένουν αληθινοί προφήτες στην μετα-αποστολική Εκκλησία, πώς το πνεύμα τους μπορεί να αναγνωριστεί και να διακριθεί, ποια λειτουργία θα έπρεπε να επιτελούν στην εκκλησία, πώς σχετίζονται με την εκκλησιαστική ιεραρχία ή ποια σημασία αποκτά η αποστολή τους για την ιστορία της Εκκλησίας στην εσωτερική και την εξωτερική της ζωή» (K. Rahner, Visionen und Prophezeiungen [Οράματα και Προφητείες], Freiburg 1958, σελίδες 21-22).
3. J. Ratzinger, Die Geschichtstheologie des hl. Bonaventura, [Η Ιστορική Θεολογία του Αγίου Μποναβεντούρα], München 1959.
4. Πρβλ. J. Ratzinger, La mia vita, Ricordi (1927-1977), Cinisello Balsamo 1997, σελίδα 70 και εξής.
5. Πρβλ. στο ίδιο, σελίδα 68 και εξής. Πρβλ. J. Ratzinger, «Auf Christus schauen. Vorüberlegungen zum Sinn des Jubiläumsjahres 2000» [«Κοιτάζοντας τον Χριστό: Σκέψεις για το Νόημα της Επετείου του Έτους 2000»], στην Deutsche Tagespost, No. 31, 11 Μαρτίου 1997, σελίδα 5.
6. Στο ίδιο.
7. J. Ratzinger, Wesen und Auftrag der Theologie, [Ουσία και Αποστολή της Θεολογίας], Freiburg 1993, σελίδα 106.
8. Πρβλ. Δευτερονόμιον 34, 10.
9. Προς Εφεσίους 1, 23. Πρβλ. Προς Εφεσίους 4, 10.
10. Πρβλ. Κατά Ιωάννην 16, 13.
11. Πρβλ. Κατά Ιωάννην 16, 5 και εξής.
12. Προς Εφεσίους 2, 20. Πρβλ. Προς Εφεσίους 4, 11.
13. Πράξεις 4, 32.
14. Πρβλ. Κατά Ματθαίον 10, 8-10.
15. Κατά Ματθαίον 11, 13.
16. Πρβλ. Κατά Ματθαίον 11, 11-15.
17. Κατά Ιωάννην 1, 26.
18. Προς Θεσσαλονικείς Α΄ 5, 19-20.
19. «… πράγματι, θα μπορούσαμε να πούμε, με μια δόση υπερβολής ίσως, ότι η ιστορία της μυστικιστικής θεολογίας είναι ιστορία της υποτίμησης του προφητικού υπέρ της ανατίμησης της αφηρημένης ‘χαρισματικής ενατένισης’». K. Rahner, ό.π., σελίδα 21).
20. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι, από μια άποψη, η διπλή ενότητα του Θεού και των ‘σημείων’ του ενορατικού, ενότητα η οποία αποκτά από τα σημεία μια ιστορική φύση, ανταποκρίνεται περισσότερο στην θεμελιώδη φύση του Χριστιανισμού, που θεωρείται καθαρή «μυστικιστική ένωση», χωρίς εικόνες και εν όψει της οποίας το παλιό πρόβλημα πάντα ανακύπτει, αν αυτή η ευλάβεια της αμιγούς υπερβατικότητας του Πνεύματος είναι ακριβώς χριστιανική» (στο ίδιο, σελίδα 15).
21. Πρβλ. Κατά Λουκάν 13, 34 και Κατά Ματθαίον 23, 37-39.

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΕΣ

Ο Καρδινάλιος Joseph Ratzinger σε προσκύνημα στην Ιερουσαλήμ.

Σε αυτές τις σελίδες, λεπτομέρειες από την Πύλη της Θεοτόκου στο Βαπτιστήριο της Πάρμα, έργο του Benedetto Antelami, 13ος αιώνας. Η αψίδα του ημικυκλίου παρουσιάζει τους προφήτες να κρατάνε χρυσούς δίσκους που φέρουν εικόνες των Αποστόλων. Εδώ, ο προφήτης Έσδρας και ο Απόστολος Βαρθολομαίος.

Το ημικύκλιο. Στο κεντρικό μέρος από αριστερά, η προσκύνηση των Μάγων, η Παναγία και το Θείο Βρέφος και το όνειρο του Ιωσήφ. Στα άκρα της κάσας της Πύλης της Θεοτόκου, μία επιγραφή φανερώνει πότε άρχισαν οι εργασίες για την ανοικοδόμηση του Βαπτιστηρίου: το 1196.

Οι προφήτες Ισαΐας και Ιερεμίας και οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος.

1 οι προφήτες